Пред Концерт

Вчера бев заглавена во расказот. Го имав присуството на двата лика, ја знаев нивната различност и приказна, но ја немав приказната. Причината да се создаде расказ. Тие ќе си живееја долго оставени сами на себе. Без расказ. Имав и две силни слики. Едната беше од Ернесто Сабато и неговиот роман „Тунел“ и се состоеше во темата/мотивот/прашањето: Колку навистина ја познава, колку некого навистина можеме да запознаеме? Или само се движиме во посебни тунели со мали процепи од каде што може само да ѕирнеме во соседниот тунел? Тоа ми наложуваше да го ширам расказот, а јас не сакав. Наложуваше и да се измисли дополнителна приказна која ќе го илустрира и разреши тоа прашање.

Втората слика беше една силна сензација што ја имав пред неколку години на концерт на „Летечки пекинезери“ во кино Фросина. За време на една тивка и нежна песна добив силно чувство дека врне снег. Беше зима и ладно, но беше суво. Кога излегов од концертот надвор врнеше снег. Сè уште многу живо го паметам моментот кога погледнав низ стаклото во фоајето кое гледаше кон скулптурата на малиот принц. Неговата планета и неговата круна беа побелени. Не ми се веруваше. Паѓаа лесни линии мали топчиња снег како од никаде.

И сето ова ми се мешаше во глава додека се враќавме од работилницата. Се сретнавме со една познаничка која нè викна на затворање на Неделата на дизајн во Куршумли ан. Свиреле „Летечки пекинезери“. Тогаш не помислив ништо. Си одев дома пешки, ги вртев сите опции измислував, ништо не ме возбудуваше. На крајот од никаде – мора да биде приказната за „Летечки“. И во глава ми се создаде расказ.

7.10.2013

ОВДЕ е расказот „Концерт“, објавен во „Нова Македонија“, 19.2.2014, а направен во рамки на работилницата „Напиши расказ“.

Состав на слободна тема: страв

Сè уште бев во првите години на основното школо. Баба ми ми донесе урамен принт од икона на Богородица со Исус. Можеби, затоа што се викам Марија.

Во истите тие години, на екскурзија, најчесто, одевме во Лешок. Речиси и да не нè однесоа на некое друго место. Во црквата, покрај иконите, календарчињата и свеќите, се продаваа и картички со испринтана молитва за учење. Ни ги продаваа за десет денари.

Во исто време, веројатно, испровоцирана од овие инцидентни и, чинам, не толку наметливи случаи, се соочив за првпат толку јасно со религијата и начините на кои треба да се однесува еден верник. Не се сеќавам дали вистински се молев, ниту пак дали нешто кажував и дали тоа навистина беше молитва. Но, живо ја паметам вечерта, нешто подоцна, но, сè уште, во основно, кога пред да си легнам почнав да плачам. Незапирливо и ирационално, без да знам зошто, едноставно плачев. Од страв. Од непознат страв, ни тогаш јасен. Сум го запамтила само плачењето и стравот.

Гледано рационално и од неколкугодишна дистанца, веќе во средно, сфатив дека тоа бил почетокот на ослободувањето од нешто што не било конкретно наметнато, но, традиционално, се сметало за нормално: почеток на ослободување од стравот и од самата потреба за религија.

Иконата стоеше уште некое време, додека да решам да ја тргнам, да покажам и на другите што мислам. Сето тоа беше прифатено целосно нормално.

На ова се сетив, кога сега ја прекинав „Портрет на уметникот во младоста“ од Џојс, токму во оној момент кога дојдов до поглавјето за моралната вина и преиспитувањето на уметникот во младоста. Да бев десет години помала, тој дел ќе ми беше особено интересен. Тогаш ме возбудуваше себепронаоѓањето и изразот на индивидуалноста; бунтот против моралните вредности наметнати, особено, од црквата. Некако го пораснав тоа, иако бунт ме возбудува и сега, но интересите се други. Впрочем, и да се биде индивидуален во таа смисла кај нас денеска и не е така револуционерно; други наметнати морални, квази-морални и, општо, вредности се на дневен ред.

Сфаќам, со ослободувањето од тој страв, како да создадов начин на ослободување, или барем детектирање, на каков и да е друг страв кој се користи за да се наметнат морални, идентитетски, идеолошки вредности или паники. Ослободувачки е!

Поимот заедница во дигиталниот простор

Една од основните карактеристики на списанијата низ историјата била да формираат заедница на луѓе околу себе. Францускиот „Журнал де Савант“ се обраќа на учените од цела Европа, со цел да се создаде една наднационална заедница во која ќе се разменуваат новите наслови, идеи, тенденции; англискиот „Спектатор“ е директен показател за заедниците формирани во клубовите и кафеаните во времето на зародишот на просветителството и особено за време на процветот на тие идеи, заедници кои функционираат како јавни сфери, во чие средиште се темите од заеднички интерес; во време на модернистичките движења различните списанија „Дада“, „Надреалистичка револуција“ и слично, претставуваат извори на промовирање и ширење на нивните идеи во средините каде се појавуваат, но и низ другите градови во Европа и САД, како и обединувачи на припадниците на група, израз на несогласување и отцепувања... на кратко, преку списанијата на модернистичките изми можат да се следат нивните хронологии.

Ако порано кафеаните, салоните и театрите биле простори во кои се собирале овие заедници и каде весниците и списанијата биле важни извори на информации и полемики, во последните децении, тоа се кафеаните, но и културните центри. Без детални навлегувања во сите аспекти од функционриањето на списанието, да го земам примерот на „Маргина“ во периодот од 2002 до 2010, кога е дел од пошироките активности на културниот центар „Точка“. Интересен е преплетот на просторите: темите кои се отвораат при настаните во културниот центар, наоѓаат простор на страниците на списанието и обратно, темите од списанието се дискутираат, продлабочуваат и поинаку третираат во рамки на активностите на центарот. На овој начин се создава интерактивна група составена од уредниците, авторите на списанието и публиката, која наоѓа израз во наредни настани, дела или, едноставно, дискусии.

Во денешни рамки концептот на заедница се здобива со уште контекст на разгледување, а тоа е дигиталниот свет и новите медиуми, каде што добива суштинско место, поврзано со самата природа на интернетот и на новите компјутерските технологии да функционираат како мрежа од индивидуални точки. Ова придонесува, јавната сфера од масовна да се предефинира во мрежна јавна сфера во која индивидуите ќе можат да ги искомуницираат своите ставови и мислења до други индивидуи на начин што нема да може да биде контролиран од сопственици на медиуми и кој не е лесно поткуплив со пари како што е случајот со масовните медиуми. 

Zoe Barnes, "House of Cards" @WeHeartIt.com

„Внимавајте, денеска кога комуницирате со еден човек – комуницирате барем со илјада“ – ова е коментарот кој го дава една млада новинарка од „Вашингтон пост“ на својот уредник по расправија во кој тој ја навредува, коментарот го дава додека го пренесува на својот Twitter профил преку смартфон, во неговата канцеларија – во реално време. Ова е дел од серијата „Кула од карти“, драмска серија која ја тематизира улогата на новите и старите медиуми во високата политика. Реченицата на младата новинарка многу јасно ја покажува суштината на Веб 2.0, кој е концепиран околу вмрежувањето. Еден профил на Twitter, да се надоврзам на примерот, има на пример 100 следбеници, секој од тие 100 има своја мрежа од по исто толку следбеници. Патот на ширењето на информацијата оди од почетната мрежа, преку мрежите на секој од членовите, преку мрежите на членовите на секој од членовите и така натаму.

За еден корисник да може да коментира, учествува во дебата на социјалните мрежи мора да биде дел од одредена заедница (на пример, за да коментира на страницата на одредена личност со која можеби и силно не се сложува, во најголем дел од случаите мора да биде пријател со таа личност – освен ако профилот на таа личност не е целосно јавен; за да искоментира на страница посветена на Ден Браун, на пример, мора да биде дел од членството на страницата за да го сподели своето мислење без разлика колку тоа било позитивно или негативно). Начинот на кој нештата се вреднуваат е преку членство во заедница поврзана околу една личност, интерес, настан. Само членовите на заедницата, од внатре, можат да критикуваат, вреднуваат, идеализираат, дискутираат тоа што е предмет на интерес исклучиво на таа група, алтернативата е да се исклучат од групата/заедницата или да направат своја група како реакција на неа. Никој не може однадвор, од горе, да изрази критика за одредена тема. Интернет просторот на социјалните мрежи тоа не го дозволува. Всушност, дозволено е, но би било целосно непотребно и непродуктивно, самата заедница би го отфрлила коментарот. Дозволено е на сите нешта да постојат синхроно. Од овде би можел да се извлече заклучок дека вредноста на одредена книга, филм и сл. зависи од големината на заедницата собрана околу неа (принципот на квантитет), но тоа не е баш така. Доколку се разберат можностите на социјалните мрежи на нив можат да се покренат прашања, да се отвораат теми, за кои нема простор да се отвораат на другите медиуми. И да се коментираат во различни правци, да се продлабочуваат – за тоа нема простор на пример на една печатена страница од дневен весник.

Пристапот до информациите се одвива преку заедницата која корисникот ја создава на социјалните мрежи, изборот на информациите кои ќе ги следи зависи од селекцијата на членовите на неговата заедница, членовите на нивните заедници и така натаму, значи вреднувањето се случува преку селекција и персонализација на сопствената мрежа. Така корисникот одбира што ќе чита, со кого ќе споделува, кој е неговиот интерес, што му се допаѓа или не.

The Faces of Facebook app.

Така и би требало да се сфати интернетот, како еден децентрализиран простор кој може да истрпи најразлични нешта, на читателот/корисникот е да одбере – а за тоа ги има и алатките и можностите – што ќе чита и каде ќе се движи. Или со зборовите на уредничката на „Букбокс“ во текстот „Збор-два за Загубениот симбол“:

„Она што можете да го направите ако не ви се допаѓа Браун е – да не го читате. Ако не ја издаваат вашата поезија отворете блог. Ако го сакате Шопенхауер, и ако има само уште тројца такви во градот, дружете се со нив. Ако се бавите со уметност и сакате да бидете доследни на вашите естетски принципи помирете се дека можеби ќе треба да работите нешто друго за да преживеете. Пружете го вашето парче отпор, но тивко и без цинизам. Ако можете“ – Илина Јакимовска.

Преземено и адаптирано од магистерскиот труд „Книжевните списанија во рамки на македонската независна културна сцена“ (декември, 2013).

Претходно:

„Кружниот тек на промените“
„Првите книжевни списанија и кафеаните“

Првите книжевни списанија и кафеаните

Промените кои ги внесува појавата на печатницата во општествата се коренити и многубројни. Најзначајната промена е во преминот од пишување на рака кон печатарски букви, што овозможува пишаниот јазик да се стандардизира и обликува. Ова, подоцна, ќе се покаже како пресудно за дефинирање на националниот јазик. Книгата станува лесно пренослива и лесно се умножува, достапна е до пошироката публика и излегуваат надвор од црковните и академските кругови. Книгите се шират во градските средини, кои се во експанзија, а подвижноста и можноста за размена која ја нудат книгите, се во склад со овие градски средини. Пристапот до културата станува индивидуален, а националните граници се преминуваат со тоа што луѓето се препознаваат по заедничка наклонетост, без разлика на местото на живеење. Преминот од усното кон писменото изразување го има печатот како една значајна пресвртница и влез во модерното време. 

„После вековите на христијанско четиво, наеднаш страницата се претвора, од текст за побожно мрморење, во оптички организиран текст кој го употребуваат мислителите логичари (...) Книгата станува куќен предмет, може да се земе и повторно да се прочита кога и да се посака. Ерата на книгите обезбедува еден приватен простор и признание на правото на минути на тишина, а овозможува и постоење на здруженија како што се весниците, академиите, салоните (...). Читателот сега ги листа страниците. Неговите очи ја одразуваат дводимензионалната страница. Набрзо и свесно ќе го насочи својот разум кон ракописот. Читањето ќе стане индивидуална активност, однос помеѓу сопственото јас и една страница“ - Ivan Ilich

Но, писменоста меѓу широките маси е сè уште ниска, нејзиното згоменување доаѓа дури со модернизацијата кон средината на 19-тиот век, кога се воведува и задолжително образование во одредени земји. Книгите сè уште, пред овој период, се достапни на елитните слоеви од градското население, но бројот се зголемува, а огласите за нови книги во весниците стануваат сè побројни, интересот е присутен, па, логично, се создаваат и специјални изданија посветени на книжевноста, полни со текстови поврзани со новите книги, есеи и студии не само од литературата, туку и од природните и општествените науки. Идејата на првите книжевни списанија е тие да бидат инструменти за водење на интелектуалниот живот во средините во кои се појавуваат и да даваат свој придонес во книжевната република – сфатена како наднационална и слободна сфера, која се издигнува над границите на апсолутистичките монархии и државите во Европа и ги поврзува интелектуалците.

Оваа идеја за книжевната република, ја промвира првиот книжевен весник „Журнал де Савант“ (Journal des Savants), кој го означува почетокот на еден нов вид на периодика, целосно посветена на науката и уметностите, а претставува и првиот модел на книжевен весник, кој ќе биде широко распространет и преземен и од други земји во Европа.

Вториот модел доаѓа од Британија е книжевното списание „Спектатор“, кое е дел од новиот процес во англискиот печат од почетокот на 18-тиот век, тн. „ново новинарство“, кое се поврзува со авторите како што се Даниел Дефо, Џонатан Свифт и Џозеф Адисон: тоа е пристап кој не е особено близок до актуелната информација и повеќе е инспириран од жанрот на книжевниот есеј со морални и педагошки цели.  Секој број на списанието е тематски и е обмислен како замислен разговор за случувањата во уметничкиот, книжевниот, политичкиот живот, кој се одигрува во еден имагинарен клуб. Со ова, во печатот, се пресликува веќе постоечката практика на европските интелектуалци, собирајќи се во кафеаните и клубовите да учествуваат во размената на мислења и идеи, формирајќи така јавни сфери од кои се шири јавното мислење.

Spectator

Флит стрит (Fleet street) во Лондон, од самото појавување на печатницата е центар на печатот и новинарството и метоним за британскиот национален печат. Од 1500-тите до осумдесеттите години на 20-тиот век таму се наоѓаат главните весници. Пред појавата на печатницата, а и по тоа, Флит стрит е адвокатска улица, па печатот, се појавува на тоа место и во функција на секојдневните адвокатски обврски и ги опслужува многубројните канцеларии. Освен тоа, улицата е позната и по кафеаните и клубовите со кои е богата улицата, како и по познатите личности кои живееле таму или ги обиколувале кафеаните. Од средината на 19-тиот век, потекнуваат и приказните за берберот од Флит стрит, Свини Тод.

Затоа не е чудно тоа што во европските книжевни списанија клубот, разговорот и живата дебата се составни делови и како имиња на рубрики („Ривју“ на Дефо), но и како име на самото списание (на пример, во Лајпциг, се печати списанието „Чудесна кафеана во Венеција“, а еден од најпознатите и најбитните весници за италијанското просветителство се печати во Милано под името „Ил Кафе“).

Со ширењето на печатот во секојдневниот живот на граѓаните, во 18-тиот век се формираат институциите на јавната сфера, кои стојат помеѓу полето на приватното (полето на размената на стоки и труд, како и интимната сфера) и сферата на јавните власти (државата и судот), а се појавуваат во форма на кафеани, салони, библиотеки и театри, односно културни институции кои го карактеризираат градскиот живот каде што луѓето се собираат како приватни индивидуи да ги дискутираат прашањата од заеднички интерес. Весниците и списанијата во овие збиралишта имаат значајно место, тие ги поврзуваат луѓето, ги претставуваат нивните заеднички интереси, проблеми, прашања за кои имаат потреба од дискуисија и полемика. Во оваа светлина, можеме да ги погледнеме сите списанијата, не само од областа на книжевноста и културата. Тие се вид на центри, збирни точки на приватни индивидуи кои читаат, дознаваат, разменуваат, дискутираат на теми и прашања од заеднички интерес.

Преземено и адаптирано од магистерскиот труд „Книжевните списанија во рамки на македонската независна културна сцена“ (декември, 2013).

Продолжува со поимот заедница во рамките на новите медиуми...