Мрзелив расказ во продолженија (1)

Средувајќи ги белешките на компјутерот, наоѓам два почетоци за нешто, кои, во еден молскавичен момент, сфаќам дека можат да се поврзат во еден подолг расказ. Веројатно, но исто толку е можно и никогаш да не се поврзат.Реално, во овој период на летна жештина, не би ги ни терала со сила на ништо. Ќе видиме во наредните продолженија.

Фуснота

Веќе е многу рано во новиот ден. Речиси насилно останувам сè уште седнат на работната маса, со тежок џемпер на мене и мала греалка насочена кон нозете. Ја пишувам првата фуснота во трудот. Труд! Толку претенциозен збор. Досега беше целиот текст во еден непрекинат след. Фрагментарен само по природата, не и по формата. Низа од испишани страници хаотични во истотата, но сирово убави и вистинити. Кога ќе ја ставиш првата фуснота тогаш завршува целото задоволство на истражувањето. Крајот е тука и целото тоа обликување веќе е како да дотеруваш мртовец.

„Како одлучуваш што да ставиш во фуснота? Ако толку тој дел го отежнува читањето зошто да ставиш фуснота за, уште повеќе, целосно да го укочиш читањето!“ – ми се враќаат во глава исечок од жестока дискусија за фуснотата од пред некоја година. Знаев, порано, жолчно да се фатам за речиси небитни теми и страсно да изложувам теории и ставови за нив. „Во име на необременување на текстот користиме техника за целосно обременување на окото и на логиката на читање. Фусноти што продолжуваат на другата страна, текстот оди горе во неколку реда сето друго е фуснота, тоа веќе преоѓа во огледален текст. Би било прекрасно доколку намерата е таква, да се фрагментираат два побитни текстови, но да ставаш огромно, непотребно набројување на дела, примери кои не се толку битни, анегдоти и слично со ситни букви напишан текст подреден на „главниот“ едноставно е непристојно, претенциозно и бесмислено.“

Со овие реминисценции речиси секогаш доаѓа и напливот на топлина кога ќе ме обзеде темата и силната желба за пркос кон спротивното мислење, намерата да одам до крај во дискусијата по цена на сè и задоволството кога ќе го заведам противникот во нешто кое не му ни паднало на памет дека ќе го прави тој ден. Потоа и двајцата ќе се мразиме за тоа што сме дозволиле да изгубиме толку нерви енергија и зборови за тема која тоа воопшто не го заслушува.

Додека ја моделирам првата фуснота, одвоена со црта, но со иста големина на букви како основниот текст, навлегувам длабоко во таа лицемерност која ја мразам кај себеси. – „Не ставај фусноти! Зарем не се слушаш себеси како гњавиш цело време. Всушност, многу е едноставно“ – би рекол Иво.

„Тебе секогаш ти изгледа светот едноставен, затоа што работиш со деца од прво до четврто“ – јас би му рекол со лажно претенциозен тон, за да го нервирам. Го имавме тој учителски хумор кога се чадевме во пушалната (мала просторија 3 на метро ипол, веднаш до големата соба за состаноци). Јас, Иво, Данче музичко, Перо физичко – редовните пушачи, плус уште некој инцидентно залутан.

***

Невидлив град

Никој не знаеше за тоа, но Маја имаше една, така да речеме, опсесија развиена уште од кога имаше 10 години и седеше со саати гледајќи ги привлечните слики од една голема книга од библиотеката на дедо. Дедо ѝ почина кога таа уште не беше заинтересирана да погледне подлабоко во книгата, па остана сама со неа. Тоа беше книга за едно место, истражено научно од мешана група научници, кои повеќе години во почетокот на минатиот век работеле на откривање на тајната на тоа место на еден остров во Индискиот океан, кое се чинело како да постоело во друго време-простор во истиот период кога околните места сосема поинаку се развивале. Дури и не беше сигурно дека тоа некогаш постоело, впрочем, истражувањето на научниците секогаш било проследено со контроверзи.

Има веќе еден месец откако првпат помисли дека тоа можеби е вистина. За неа секогаш постоело, но, објективно, вистина постана кога знаците се натрупаа и сега веќе ништо не можеше да ја поколеба. Желбата да трага по ова место ја засили до максимум опсесијата која ѝ висеше на глава секоја минута од денот. Местото вистински постоеше. Знаеше дека е само прашање на време кога ќе ги спакува големата книга од старата библиотека на дедо ѝ, синџирчето-компас кое случајно го купи во една старинарница пред една година и мапата која ѝ падна в раце пред еден месец и ќе отпатува. Веќе изгледаше сосема лесно. 

За светот кој сакаш да го истражуваш

Кон роман на Петар Андоновски , „Телото во кое треба да се живее“, Или-или, Скопје 2015

Бригита е шеесетгодишна судијка, која при крајот на својата кариера, исполнета со безначајни и непредизвикувачки случаи, го добива својот прв сложен случај. Во рамките на овој судски (општествен) процес, се следи нејзината внатрешна драма, себеиспитување и поглед наназад. Во кусиот роман, втор по ред на Петар Андоновски, „Телото во кое треа да се живее“, се соочуваме со темите на телото и постоењето, на смислата и апсурдноста, на одговорноста и себеосмислувањето.

На самиот почеток на летото, романот излегува од печат, под ставот – пркос, „позитивен инает“, против начинот на кој се распределуваат јавните средства за култура. Андоновски, како и за претходниот, и за овој роман не добива средства од Министерството. Како резултат на тоа, во една заедничка акција на пркос, авторот и соработниците се откажуваат од хонорарите, а романот се продава по цена од 50 денари, доволна да ги покрие трошоците за печат.

Но, да се посветиме на романот.

Со големо задоволство и без размислување ги купувам книгите на Петар. Уживам во приказната. Мислам дека е реткост добра, неизнасилена, издржана приказна во нашата понова проза. Обично се става акцент на мислата, на ставот, на извесна тегобна и сеприсутна автореференцијалност. Некако како од наративните дела да ја снемува нарацијата.

Приказната во овој роман е јасна, прецизна, директна и одмерена. Без одолговлекувања и без замки, ни се прикажува приказната за Бригита судијката, нејзините длабоки внатрешни соочувања и само-судења. Од таму поаѓаат, потоа, нишки на теми кои се спремни за расплетување и на пошироката уметничко-општествена сцена. Како на пример, телото во општеството, гледањето, посматрањето, внатре наспрема надвор – теми кои се присутни во двата романи на Петар, а во овој роман, присутни и во самиот наслов. Телото во кое треба да се живее: треба како задолженост и треба како прифаќање на даденост.

Провејуваат суптилно тие општествено насочени теми, така што во ликовите од двата романа, можеме да ги најдеме несигурностите и потрагите, во кои е лесно да се пронајдеме, а приказната која ја носат можеме да ја доживееме и лично, но која можеме да ја промислиме и општествено. И тоа не ни е наметнато, туку природно доаѓа од самата поставеност на нештата во романот.

Размислувајќи наназад, откако ја завршувам последната страница, во занесеноста од текот на настаните и расплетот, сфаќам дека единствено ми фали извесна продлабоченост на места или, пак, на тие места им фали повеќе време, во самиот роман, за таа продлабоченост да се појави. Значењето на присуството на Вера во развојот на ликот на Бригита, како и самиот лик на Вера, на пример, оставаат простор за доречување.

Но, книгите на Петар, една по друга, се прекрасно ветување дека следната ќе ме израдува со уште нешто повеќе, уште нешто различно, а од истото место, од истиот свет. Неверојатно искуство е да се има увид во развојот на еден автор. Убаво е да се знае дека следното дело, ќе биде само уште една станица во еден свет кој сакаш да го истражуваш.

Скица за расказ

Дебар маало, квечерина

Сакам да споделам една приказна за двајца кои никогаш нема да се сретнат. Би биле совршени еден за друг. Но,една траума во детството, погрешна доверба во некој другар од средно, залажување со нејасни желби и цели и слични секојдневности ги држат засекогаш далеку еден од друг. Далеку зашто не постои можност или пукнатина да се видат, вистински да се видат, и покрај тоа што се движат на истите места, дури неколку месеци работеа и во истата зграда, дури и што живеат во Скопје, каде ако двајца, кои одат под дефиниција дека би биле совршени еден за друг, мора да имаат приближни афинитети за движење низ градот и за забава.

И така разминувајќи се една вечер ги наоѓаме на само дваесеттина сантиметри еден од друг во едно уличе во чаршијата. Друг пат, пак, беа на истиот концерт во МКЦ на некој бенд, интересното е што и двајцата по една недела заборавија кој бенд беше. Но, се сеќаваат на еден друг концерт на истото место, пред десет години, таа беше прва на филозофски, тој трета на политички науки. Концертот беше еден од најдобрите во нивниот живот. Секако, тогаш мислеа дека ќе има и други, но денеска го паметат најдобро само тој.

Еднаш, дури и го забележа. Тоа беше во времето кога работеа во иста зграда. Имаше пекарница долу и на паузата и двајцата го сакаа последното лиснато со зденка и маслинка. Но, тој се премисли пред да имаат шанса да се спротивстават. Еднаш за малку ќе се случеше да бидат на ист панел на конференција за нешто. Но, во последен момент тој мораше да замине на неодложно патување и на панелот учествуваше негова колешка од институтот.

Во еден момент таа, одејќи по улицата на градски ѕид, си замислуваше како, по некоја чудна игра на случајот, во моментот некаде на паралелната улица поминува некој кој би можела да го сака. Тој во истиот момент излезе од такси кај Рамстор и се упати во правец на полициската Беко.

Би можела да редам до бескрај. Овој своевиден феномен на двајца кои толку блиску се движат низ градот, но не успеваат вистински да се видат и подлабоко да се спознаат, ме потсетува на една слика од една книга читана одамна, на која често се сеќавам, два воза кои одат низ паралелни тунели и само на моменти, преку малкуте процепи, може да се ѕирне во соседниот воз.

Би сакала да сум од оние автори кои ќе ги задоволат читателите со ненадејна средба, случаен спој на двајца кои се толку совршени еден за друг. Но, нема тоа да се случи. Она што им останува е да се ѕиркаат низ малите процепи, да не можат никогаш вистински да се сретнат и спознаат, да не можат да дојдат до миг во просторот и времето кога нивната енергија, дух и ум ќе се намести така да можат вистински да се сретнат и спознаат. Не го измислувам тоа јас, така тоа обично бидува.