Луна и Јан

Облаци на нивоа. Се ѕиркаат планински врвови под ниски облаци. Еден слој на повисоки облаци се гледа точно под авионот, а над нив, во висина на авионското прозорче – полна месечина. Мојата страна од авионот гледа кон исток. Од другата страна – зајдисонце. Влегуваат продорни зраци низ спротивните прозорци. Би требало да е некаде накај 6.30. Се наоѓаме над Алпите.

Патувам од Берлин за Рим. Јан патува од Венеција за Рим. Пред тоа не знам каде бил. Се среќаваме во различни градови. Средбите ги паметиме според поклопувањата на печатите во пасошот.

Целиот призор со месечината и облаците личи на залез на сонце над море.

Сега облаците се мазно бели. Хоризонтот е темна линија. Ноќта доаѓа од исток. Над неа во светлиот дел е месечината. Ноќта се гледа на оваа висина. Се радувам на таа слика. Од десно, од кај шпицот на авионот, доаѓаат пурпурни тонови од залезот. Сакам што сум на оваа страна. Сум гледала илјадници зајдисонца, но никогаш вакво јасно доаѓање на ноќта. Како да тонеме. Осетно се зголемува темнината. И сега веќе е речиси темно. Облаците се бисерно бели и мазни како свила. Небото е замаглено сино. Месечината свети бледо жолтеникаво. Тоновите од западот стануваат постудено виолетови. Длабока убавина. Веќе сме накај Рим. Полека слетуваме.

Облаците остануваат на север над Алпите. Долу, низ бистриот воздух, веќе се гледаат жолтите светилки на градот.

Јан го паметам во исечоци вчитани во моите сеќавања.

Скопје 2005, бифето на Драмски. Во позадина се гледа дел од воденичката во дворот на бифето и зеленика. Пред нив, со наведната глава, три-четвртини свртена кон камерата, насмеаното лице на Јан. Фатен е спонтано, младо лице, широка насмевка, замислен поглед, подрасната коса со обелено праменче кое паѓа во горниот дел од челото. Или можеби го шатирал. Бела маичка на зелени риги.

Се чекаме на железничката Термини. Јан доаѓа на главните перони со интерсити возот од Трст. Јас пристигнувам на источниот терминал, каде стига возот од аеродромот. Железничката во Рим обично епрвата состојба на на градот, која ме дочекува. Огромна е и конфузна. Се пробивам меѓу луѓето во правец кон главниот влез. Луѓе излегуваат и влегуваат од станицата или се движат несмасно барајќи слободен автомат да купат карти, па да купат нешто за јадење, кафе или карта за метро, па потоа други луѓе кои излегуваат во групи од скалите кои водат кон метро станицата. Конечно, преку две големи сали со продавници, барови и трафики, излегувам на пероните.

Il treno Intercity 594, delle ore 13 e 10, proveniente da Trieste Centrale, arriva al binario 3, con 10 minuti di ritardo.

Се слушна на разгласот во истиот момент кога го погледнав екранот. Возот на Јан. Доцни. Луѓе има насекаде. Испоседнати покрај стаклените излози на продавниците кои гледаат на пероните, чекаат во мали групи собрани околу куферите, чепкаат нешто нервозно по мобилните, разговараат гласно, се довикуваат, брзаат кон некој перон.

Ќе го познаам ли? Некогаш луѓето кои живеат на само неколку минути од нас ги гледаме најмалку. Често си пишуваме, ама кога ли се видовме последен пат? Се среќаваме повеќе по други градови отколку дома. Дома? Кога последен пат ми збореше за себе и јас за мене?

Јан седи на клупа во школскиот двор. Дошол порано на училиште. Доцна есен или рана зима, рано наутро, облачно, па изгледа како уште да е ноќе. 1997 година. Под плетената капа се ѕиркаат врвчињата на светли праменчиња коса. Загледан е во ранецот, пребарува нешто, со ракавиците, не успева да дофати нешто. Или нешто му снемало од торбата. Му се приближувам.

„Те немаше денеска, кај раскрсницата мислев нема да дојдеш“, му проговорувам, додека тој сè уште е нурнат во ранецот.

„Ме донесе татко ми со кола“, без да ја подигне главата, ми одговара.

„Што бараш?“

„Една книга... ја нема. Беше тука вчера. Сакав да ти ја дадам да ја видиш. Баба ми ми ја донесе. Ја нашла во старата куќа. Можеби била на мајка ми, можеби на вујко ми. Не се сеќаваа“. 

„Каква книга?“

„Со слики... Ја нема, ја ставив со другите книги од масата. Пред да си легнам“, речиси расплачен, конечно ме погледна.

„Добро. Ќе ја најдеш дома, сигурно ти е дома. Ќе ја видам утре“, му реков и го потфатив за раката за да тргнеме.

Никогаш не ја најде таа книга. Набрзо заборави на неа. Или повеќе не зборувавме, не знам. Но повремено, кога зборувавме за нешто друго, почнуваше да опишува некој цртеж од неа. Беа тоа фантастични цртежи, со чудовишта и растенија кои зборуваат, јунаци со големи раце и убавици без коса, невремиња од замрзнати топки сладолед и мирни мориња мазни како сино небо без облаци... чудесна книга. Можеби никогаш не постоела, си помислував, секогаш кога ми ги опишуваше цртежите, иако никогаш не кажуваше дека опишува цртежи од книгата која никогаш не ја најде. Некогаш кога мислам на моето детство, покрај другите слики, ми доаѓа и сликата на Јан со таа книга во рацете, како седи на лулашката на терасата, во топло сончево летно попладне и ги гледа цртежите на големите страници.

Treno in arrivo al binario 3. Allontanarsi dalla linea gialla. Возот на Јан.

Една издолжена глава со светло кафена коса погледна од вратата на вагонот преку еден лево од мене. Ранец и пред него, симнувајќи го прво, црн поголем куфер. Мојот најдобар пријател од детството. На левото рамо здогледав светло зелена птица што седеше како човек со скрстени нозе, а на главата имаше некоја црвена дамка.

Првпат е во Рим. Сакам сè да му раскажам. Но, тој зборува за патот со воз, повеќе од пет часа, на топлото.

„Сакав да ја видам Венеција, иако сум бил неколку пати. Цел пат со воз навака си викав што ми требаше што ми требаше... Но, се деси. Пак ја видов Сан Марко со мозаиците кои ме потсеќаат на небо со ѕвезди. Јадев кокоси од тезга, онакви пресечени на парчиња и наредени во пирамида со вода која капе одозгора... и толку беше“, раскажуваше Јан, додека се движевме низ луѓето во железничката кон скалите за метрото.

Може многу да се каже за просторот, луѓето и градот во град како Венеција. Целосна неприродност е морето да биде точно под тебе и секаде околу тебе, неверојатна контрадикција. Но, повеќе како луда идеја, ајде да видиме дали може да направиме град на море, отколку во смислата на напредокот и скротувањето на природата. Градот опстоил низ многу болести, корозија и плима и секогаш бил туристичка мета. Туристите се тие кои го формираат просторот на градот. Така е, претпоставувам, и со Рим, Фиренца. Сликата на градот без туристи е само една празна театарска сцена. Може да се види во документарците и филмовите, кога одредени простори се празнат заради снимањето. Ме привлекува таа слика, но тоа не е вистинскиот простор, тоа е шематски приказ: исчистен и поедноставен за да можат да се видат одредена скулптура, некоја зграда или призор.

Зборуваше Јан како да цитира некакво истражување, како да сакаше сè што собрал во мислите додека патувал дента да го извади надвор. Си мислам, но не го слушам детално. Веќе сме во метрото, куферот го придржувам со нога, а ранецот врз него со едната рака, со другата се придржувам себеси за металната шипка. Prossima stazione Barberini. Spagna. Flaminio.

Но, ова што го зборуваше беше многу блиску до мојата тема на истражување, па во моментот кога вложив дополнителен напор за вистински да се сконцентрирам, тој продолжи со друга. Зборуваше за тоа како сите во купето биле дојдени од друго место, биле мигранти. Но, според начинот на кој изгледале, претпоставуваше дека секој од нив е различно снајден во Италија, но ниеден не беше турист. Имаше студент, некаков канцелариски работник, продавач на пазар или маркет... и како си ги замислувал на нивните работни места. Потоа си ги замислил и сите оние кои немаат ни работно место ни дом. Веројатно, и тие го поставувале него некаде, си помислив. Белец млад, можеби, турист, не, сам патуваше...

Излегуваме над Тибар. Накратко. Потоа повторно под земја. Lepanto. Uscita lato destro. Ottaviano.

„Си мислев, колку граници има во купето? Азија, Сахарска Африка, Супсахарска Африка, Западен Балкан... во купето во интерсити возот кој патува некаде низ Тоскана, во правец кон Рим, во времето кога сонцето полека се симнуваше и преку западниот прозорец влегуваше со своите благи тонови јас размислувам за граници“, занесен во зборвањето и без моја интервенција во разговорот, тој заврши поетски.

Брзо се сменуваат длабоки кривини. Се гледа возот по неговата должина, во брзи промени на перспективата. Ја најавуваат Cipro. Uscita lato sinistro.

„Нашата станица“, беше единственото што успеав да го кажам во текот на целото возење и со ранецот на грб се упатувам кон левата врата.

Утрото додека пиеме кафе на балконот од нашиот привремен дом во Рим, Јан за првпат, на дневна светлина ги гледа куќите наредени во долината под нас, па тие кои се искачуваат по ридот од лево. Се среќава со боите толку својствени за Рим, како целото зајдисонце да се истурило по ѕидовите на куќите. Портокалово, црвено, розево. Јас дојдов од источната страна на авионот, од страната на ноќта, како да паднав во изворот на сонцето. Двете слики, двете страни, си постоеја во мојата глава до крајот на денот. Чувството за надреалност, за поместеност и постојано движење, остана многу подолго.

Но, во тоа утро, прво на Јан во Рим, додека замислив дека слушам како некој свири на контрабас во соседните куќи, Јан од торбата извади една голема книга со слики. Ја гледав пред мене и не можев да поверувам дека навистина постои. Бев убедена дека тој ја направил години подоцна. На корицата, во облак од сладолед беа собрани сите чудовишта, принцови, ѕверови, убавици и човеколики растенија. Ги вртам растреперено и со детска возбуда страниците. Како да вртам низ патиштата на едно детство, еден живот. Ги следам авантурите на јунаците по мориња, неизмислени земји и небесни ширини, како да ги следам моите патувања и заминувања.

They are also compulsive travelers; and in Sherpa-country every track is marked with cairus and prayer-flags, reminding you that Man’s real home is not a house, but the Road, and that life itself is a journey to be walked on foot. Мислам на еден есеј на Брус Четвин, патувач-писател и мој чест сопатник. 

Поклопување на печати во пасош. Се среќаваме во различни градови. Сепак, суштествата од книгите и нивните патешествија се секогаш со нас.