Кога се пишува критика или рецензија за некоја книга, прво
нешто што се прави е да се прочита целата книга, да се прочита повеќе за
авторот, неговите/нејзините претходни дела, времето во кое живеел/а, нешто
повеќе за темата која ја обработува, претходни рецензии за книгата... Треба да
се има став, заокружена мисла и јасна линја, да се внимава да не се издаде нешто
суштествено од содржината за на идните читатели да не им се расипе
задоволството.
Тоа нема да го правам во овој текст. Сакам да видам како би
било да се пишува за една книга која се чита во моментот. Да видиме што имаме
да кажеме за книгата од која сме прочитале половина, на пример.
Во моментов ја читам „Мемоарите на Хадријан“ од Маргарит
Јурсенар. Позајмена ми е од еден другар. Издание на Наша книга од 1990, со
додатоци: Белешките за Мемоарите на Хадријан и Забелешки, поместени на крајот.
Од секогаш ми било забавно да читам книги кои порано ги
читал некој друг. Особено постари книги, кои на себе ги имаат трагите од повеќе
читатели, повеќе отворања и затворања, повеќе преместувања, повеќе домови. Сите
подвелкувања, означувања на страници, цртежи, белешки, посвети ми претставувале
неверојатно задоволство, затоа што комуникацијата повеќе не се одвива само
помеѓу мене и книгата, туку помеѓу мене, книгата и претходните читатели. Прашањата
зошто е подвлечена оваа реченица, зошто е заокружена оваа страна, што мислам
јас за тој извадок, кој го нацртал ова на маргината, кои се луѓето потпишани во
посветата, кој е и човекот кому му е посветена, кои се луѓето кои ја држеле и
што мислеле за ова или она, што ги натерало на сред поглавје да завиткаат едно
крајче на книгата и да ја затворат – сите тие прашања се мешаат со самиот
текст, со моите мисли и преокупации во моментот, со претходните разговори и
забелешки за книгата со оној кој ја препорачува и сето тоа станува еден многу
комплексен, но забавен умствен хаос, кој постојано те следи додека ги вртиш
страниците.
За книга како оваа, со историски ликови и настани, веројатно
е потребно да се чита со вклучен компјутер за пребарување на непознатите имиња,
но решив да не го правам тоа. Ниту пак да вртам назад кај Белешките на
авторката. Сакам да ја читам по ред, како што и обично правам, па отпосле да
видам колку ќе ме натера да читам пошироко.
Главниот лик е Хадријан, римскиот император, кој, веќе
остарен и болен, му ја пишува на својот внук Марко Аурелиј својата приказна,
животот и владеењето со Рим. Уште од самиот почеток, со воведувањето на темата,
се воведува и прашањето за границите на стварноста и фикцијата. Овој роман е
базиран на историски факти, но не е историски документ. Хадријан, ликот на
Јурсенар, ги пишува своите мемоари адресирани до својот седумнаесетгодишен внук
Марко посочувајќи му дека тоа е вистинската приказна извлечена од животното
искуство на еден човек, без предрасуди и апстрактни начела, поставувајќи ги
овие мемоари како вистинити, наспрема официјалниот извештај поднесен за неговите
животни дела, во кој државните интереси и пристојноста го натерале да дотера
некои податоци. Каде се тука границите на стварноста и фикцијата, во дотераните
официјални извештаи, историските истражувања на авторката, животната приказна
на Хадријан (ликот на Јурсенар), вистината на еден човек, во него самиот, во
неа самата – авторката?
Реков, се обидувам да ја читам по ред. Си велам, има причина
зошто Бележникот е оставен на крајот, но сепак малку ѕирнав позади:
„Утра во Вила Адријана; безбројни квечерини поминати во
кафињата околу Олимпеон; таму ваму по грчките мориња; патиштата на Мала Азија.
За да можам да ги ползувам овие спомени што се мои, ќе треба да бидам исто
толку далеку од себе колку што е далеку II век“.
Јурсенар го реконструира светот од тие стари времиња,
прецизно и од гледната точка на Хадријан. Тој пак, со искреност и мудрост на
остарен владетел, се преиспитува себеси, историските настани, политиката,
филозофијата, пријателствата и ни ги презентриаат заедно сето тоа во еден текст
кој знае да те пренесе во еден меѓусвет, во кој обично ретко се стигнува со
книгите или другите уметнички дела. Кога се изгубуваш малку, кога нарацијата е
толку издржана и прецизна, што ти конструира околу тебе нешто надвор од стварноста
во која живееш,а во моментот го гледаш тоа нешто стварно и вистинито. Кога
целиот свет од книгата како да е за триесетина сантиметри поткренат од
реалноста. Тука е, комуницира со мене, тебе и другите читатели, а сепак е
лебдечки и сам за себе, паралелен, самодоволен, но успева да те прими во себе и
ти малку да полебдиш таму помеѓу големите камени градби на Рим од почетокот на
новата ера и да ја слушаш вистинската
приказна за животот и делото на Хадријан, раскажана од еден човек, тој самиот и
една авторка.
„Вечно ќе му бидам благодарен на Скаур што ме упати, уште
додека бев малд, како да го научам грчкиот јазик. Сè уште бев дете кога прв пат
се обидов со стилет да пишувам букви од една непозната азбука: тогаш започнаа
моите напуштања на родната грутка, моите големи патувања и се роди во мене
свеста за изборот, како неусилена и ненамерна можност, каква што е љубовта. Го
засакав тој јазик поради мекоста како на убаво градено тело, поради богатството
на зборови каде што секој збор ја потврдува непосредната и разнообразна врска
со стварност и затоа што луѓето, речиси, највредното што имале да го кажат, го
кажале на грчки“.
„... им се лутев (на моите пријатели) зашто, поради
привезаноста, за мене се грижат повеќе отколку јас самиот, и зашто никако не
можат да видат дека под мојата надворешна возбуда има едно сосема спокојно
суштество за кое не постои ништо значајно на овој свет и, според тоа, може сè и
сешто да преживее“.
Продолжува
кога ќе ја дочитам.
No comments:
Post a Comment